ทุติยปาราชิกกณฺเฑ

ภุมฺมฏฺฐกถา

ยถา จ อิธ เอวํ สพฺพตฺถ อเถยฺยจิตฺตสฺส อนาปตฺตีติ จ
วกฺขมานตฺตา ฯ ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ อปรภาเค โปตฺถการูฬฺห-
กาเล ปมชฺชิตฺวา ลิขิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ปาลิยํ เสสฏฺฐกถาสุ จ
กุทฺทาลํ วา ปิฏกํ วาติ อิทเมว ทฺวยํ วตฺวา วาสีผรสูนํ อวุตฺ-
ตตฺตา เตสมฺปิ สงฺเขปฏฺฐกถาทีสุ อาคตภาวํ ทสฺเสตุํ สงฺเขปฏฺฐ-
กถายมฺปน มหาปจฺจริยญฺจาติอาทิ วุตฺตํ ฯ เถยฺยจิตฺเตน กตตฺตา
ทุกฺกเฏหิ สทฺธึ ปาจิตฺติยานีติ วุตฺตํ ฯ ตโต ปรํ สพฺพกิริยาสูติ
พีชคฺคหณโต ปรํ กตฺตพฺพกิริยาสุ ฯ สพฺพํ ปุริมนเยเนวาติ ยาว
ปิฏกปริโยสานา หตฺถวารปทวาเร ทุกฺกฏํ ฯ
[79] เถเรหิ ทสฺสิตนฺติ ปุพฺพปฺปโยคสหปฺปโยคทุกฺกเฏสุ อสมฺ-
โมหตฺถํ สโมธาเนตฺวา ธมฺมสงฺคามกตฺเถเรหิ ทสฺสิตํ ฯ สพฺเพสมฺปิ
ทุกฺกฏานํ อิเมสุเยว อฏฺฐสุ สงฺคเหตพฺพภาวโต อิตเรหิ สตฺตหิ
ทุกฺกเฏหิ วินิมุตฺตํ วินยทุกฺกเฏเยว สงฺคเหตพฺพนฺติ วทนฺติ ฯ ทสวิธํ
รตนนฺติ มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ
โลหิตงฺโค มสารคลฺลนฺติ เอวมาคตํ ทสวิธํ รตนํ ฯ
มุตฺตา มณิ เวฬุริโย จ สงฺโข
สิลา ปวาฬํ รชตญฺจ เหมํ
สโลหิตงฺคญฺจ มสารคลฺลํ
สฺเสติ ธีโร รตนานิ ชญฺญาติ
[ ม. ป. 87 ส. ป. 374-6 ]

หิ วุตฺตํ ฯ สตฺตวิธํ ธญฺญนฺติ สาลิ วีหิ ยโว กงฺคุ กุทฺรูสโก
วรโก โคธุโมติ อิมํ สตฺตวิธํ ธญฺญํ ฯ อาวุธภณฺฑาทินฺติ-
อาทิสทฺเทน ตูริยภณฺฑอิตฺถีรูปาทึ สงฺคณฺหาติ ฯ อนามสิตพฺเพ วตฺถุมฺหิ
ทุกฺกฏํ อนามาสทุกฺกฏํ ฯ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏนฺติ น กตฺตพฺพนฺติ
วาริตสฺส กตตฺตา ทุฏฺฐํ อาจิณฺณํ จริตนฺติ ทุรุปจิณฺณํ ฯ ตสฺมึ
ทุกฺกฏํ ทุรุปจิณฺณทุกฺกฏํ ฯ วินเย ปญฺญตฺตํ ทุกฺกฏํ วินยทุกฺกฏํ ฯ
สงฺฆเภทาย ปรกฺกมตีติ สุตฺวา ตํ นิวารณตฺถาย ญาเต อตฺเถ
อวทนฺตสฺส ญาตทุกฺกฏํ ฯ เอกาทส สมนุภาสนา นาม ภิกฺขุ-
ปาฏิโมกฺเข จตฺตาโร ยาวตติยกา สงฺฆาทิเสสา อริฏฺฐสิกฺขา-
ปทนฺติ ปญฺจ ภิกฺขุนีปาฏิโมกฺเข เอกํ ยาวตติยกํ ปาราชิกํ จตฺตาโร
สงฺฆาทิเสสา จณฺฑกาฬีสิกฺขาปทนฺติ ฉ ฯ วสฺสาวาสาทึ ปฏิสฺ-
สุณิตฺวา น สมฺปาเทนฺตสฺส ปฏิสฺสวนิมิตฺตํ ทุกฺกฏํ ปฏิสฺสวทุกฺกฏํ ฯ
ปุพฺพสหปฺปโยเค จ อนามาสทุรุปจิณฺเณ
วินเย เจว ญาเต จ ญตฺติยา จ ปฏิสฺสเว
อฏฺเฐเต ทุกฺกฏา วุตฺตา วินเย วินยญฺญุนา ฯ
[80] สหปฺปโยคโต ปฏฺฐาเยว เจตฺถ ปุริมา ปุริมา อาปตฺ-
ติโย ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ อาห อถ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวาติอาทึ ฯ
ตตฺถ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวาติ วุตฺตตฺตา ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา ขณนฺตสฺส
ปุริมาปตฺติโย น ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ วิยูหนทุกฺกฏํ
[ ม.ป. 87 ส.ป. 376-7 ]

ปฏิปฺปสฺสมฺภติ อุทฺธรณทุกฺกเฏ ปติฏฺฐาตีติ อิทํ ปาลิยํ อาคตา-
นุกฺกเมน ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ฯ ยทิ ปน ปํสุํ อุทฺธริตฺวา สอุสฺสาโหว
ปุน ขณติ อุทฺธรณทุกฺกฏํ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ขณนทุกฺกเฏ ปติฏฺ-
ฐาติ ฯ กตํ กรณํ กิริยาติ อตฺถโต เอกนฺติ อาห วิรูปา สา
กิริยาติ ฯ อิทานิ วุตฺตเมวตฺถํ ปริวารปาลิยา นิทสฺเสนฺโต วุตฺตํปิ
เจตนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อปรทฺธํ วิรทฺธํ ขลิตนฺติ สพฺพเมตํ
ยญฺจ ทุกฺกฏนฺติ เอตฺถ วุตฺตสฺส ทุกฺกฏสฺส ปริยายวจนํ ฯ ยํ หิ
ทุฏฺฐํ กตํ วิรูปํ วา กตํ ตํ ทุกฺกฏํ ฯ ตํ ปเนตํ ยถา สตฺถารา
วุตฺตํ เอวํ อกตตฺตา อปรทฺธํ กุสลํ วิรชฺฌิตฺวา ปวตฺตตฺตา วิรทฺธํ
อริยวํสปฺปฏิปทํ อนารูฬฺหตฺตา ขลิตํ ฯ ยํ มนุสฺโส กเรติ อิทมฺ-
ปเนตฺถ โอปมฺมนิทสฺสนํ ฯ ตสฺสตฺโถ ยถา ยํ โลเก มนุสฺโส
อาวิ วา ยทิ วา รโห ปาปํ กโรติ ตํ ทุกฺกฏนฺติ ปเวเทนฺติ
เอวมิทมฺปิ พุทฺธปฏิกุฏฺเฐน ลามกภาเวน ปาปํ ตสฺมา ทุกฺกฏนฺติ
เวทิตพฺพนฺติ ฯ ยถา ทุกฺขา กุจฺฉิตา วา คติ ทุคตีติ วตฺตพฺเพ
ทุคฺคตีติ วุตฺตํ ยถา จ กฏุกํ ผลเมตสฺสาติ กฏุกผลนฺติ วตฺตพฺเพ
กฏุกปฺผลนฺติ วุตฺตํ เอวมิธาปิ ถูลตฺตา อจฺจยตฺตา จ ถูลจฺจยนฺติ
วตฺตพฺเพ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตนฺติ ทสฺเสตุํ สมฺปราเย จ ทุคฺคตีติ-
อาทิมาห ฯ สํโยเค ปน กเต สํโยคปรสฺส รสฺสตฺตํ สิทฺธเมวาติ
มนสิกตฺวา สํโยคภาโว เวทิตพฺโพติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ ฯ เอกสฺส
[ ม. ป. 87 ส. ป. 377-8 ]

มูเลติ เอกสฺส สนฺติเก ฯ อจฺจโย เตน สโม นตฺถีติ เทสนา-
คามินีสุ อจฺจเยสุ เตน สโม ถูโล อจฺจโย นตฺถิ ฯ เตเนตํ อิติ
วุจฺจตีติ ถูลตฺตา อจฺจยสฺส เอวํ ถุลฺลจฺจยนฺติ วุจฺจตีติ อตฺโถ ฯ
สพฺพตฺถาปิ อามสเน ทุกฺกฏํ ผนฺทาปเน ถุลฺลจฺจยญฺจ วิสุํ วิสุํ
เถยฺยจิตฺเตน อามสนผนฺทาปนปฺปโยคํ กโรนฺตสฺเสว โหติ เอกปฺ-
ปโยเคน คณฺหนฺตสฺส ปน อุทฺธาเร ปาราชิกเมว น ทุกฺกฏ-
ถุลฺลจฺจยานีติ วทนฺติ ฯ สหปฺปโยคํ ปน อกตฺวาติ เอตฺถ ปุพฺพปฺ-
ปโยเค อาปนฺนาปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา อภาวโต สหปฺปโยคํ
กตฺวาปิ ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกนฺเตน ปุพฺพปฺปโยเค อาปนฺนาปตฺติโย
เทเสตพฺพาติ ตีสุปิ คณฺฐีปเทสุ วุตฺตํ ฯ อฏฺฐกถาวจนํ ปน กเต
สหปฺปโยเค ปุพฺพปฺปโยเค อาปนฺนาปตฺตีนมฺปิ ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ทีเปติ ฯ
อญฺญถา สหปฺปโยคํ ปน อกตฺวาติ อิทํ วิเสสนเมว นิรตฺถกํ สิยา ฯ
ยญฺจ เหฏฺฐา วุตฺตํ สเจ ปนสฺส ตตฺถ ชาตเก ติณรุกฺขลตาทิมฺหิ
ฉินฺเนปิ ลชฺชิธมฺโม โอกฺกมติ สํวโร อุปฺปชฺชติ เฉทนปจฺจยา
ทุกฺกฏํ เทเสตฺวา มุจฺจตีติ ตมฺปิ สหปฺปโยเค กเต ปุพฺพปฺปโยเค
อาปนฺนาปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิเมว ทีเปติ สหปฺปโยเค เฉทนปจฺจยา
อาปนฺนทุกฺกฏสฺเสว เทสนาย วุตฺตตฺตา ฯ สหปฺปโยคโต ปฏฺฐา-
เยวาติ จ อิทํ สหปฺปโยคํ ปตฺตสฺส ตโต ปุพฺเพ อาปนฺนานํ
ปุพฺพปฺปโยคาปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธึ ทีเปติ ฯ เตนหิ อยมตฺโถ
[ ม. ป. 87 ส. ป. 378- 9 ]

วิญฺญายติ ยาว สหปฺปโยคํ น ปาปุณาติ ตาว ปุพฺเพ
อาปนฺนาปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิ น โหติ สหปฺปโยคํ ปตฺตกาลโต
ปน ปฏฺฐาย ตาสมฺปิ ปฏิปฺปสฺสทฺธิ โหตีติ ฯ ตสฺมา สุฏฺฐุ
อุปปริกฺขิตฺวา ยุตฺตตรํ คเหตพฺพํ ฯ พหุกาปิ อาปตฺติโย โหนฺตุ
เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ เอตฺถายมธิปฺปาโย สเจ ขณนวิยูห-
นุทฺธรเณสุ ทส ทส กตฺวา อาปตฺติโย อาปนฺนา ตาสุ อุทฺธรเณ
ทส อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติ วิสภาคกิริยํ ปตฺวา ปุริมปุริมา-
ปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตาติ ฯ ชาติวเสน ปน สมานกิริยาย
อาปนฺนาปตฺติโย เอกตฺเตน คเหตฺวา เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ
วุตฺตํ ฯ ตสฺมา อิมินาปิ กุรุนฺทฏฺฐกถาวจเนน ปฐมเมว มหา-
อฏฺฐกถายํ วุตฺตปุริมาปตฺติปฏิปฺปสฺสทฺธิเยว สมตฺถยติ น ปน
อุภินฺนํ อฏฺฐกถานํ อตฺถโต นานากรณํ อตฺถิ ฯ อปรมฺเปตฺถ
ปการํ วณฺณยนฺติ สมานกิริยาสุปิ ปุริมปุริมขณนปจฺจยา อาปนฺ-
นาปตฺติโย ปจฺฉิมปจฺฉิมขณนํ ปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ อิมินา
อธิปฺปาเยน ปํสุขณนาทีสุ จ ลชฺชิธมฺเม อุปฺปนฺเน พหุกาปิ
อาปตฺติโย โหนฺตุ เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ
วุตฺตนฺติ ฯ เอวญฺจ สติ พหุกาปิ อาปตฺติโย โหนฺตูติ น วตฺตพฺพํ
ภเวยฺย วุตฺตญฺจ ตสฺมา วิสภาคกิริยเมว ปตฺวา ปุริมาปตฺตีนํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธึ อิจฺฉนฺเตเนว พหุกาสุปิ อาปตฺตีสุ เอกเมว เทเสตฺวา
[ ม. ป. 86 ส. ป. 379 ]

มุจฺจตีติ อิมสฺมึ ฐาเน วิสสเยเวโก เทสนากฺกโม ทสฺสิโตติปิ
วทนฺติ ฯ อยเมเตสํ อธิปฺปาโย ยถา อิธ ปุริมาปตฺตีนํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิ อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณน คหิตา เอวํ พหุกาสุปิ
อาปตฺตีสุ เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตีติ อิทมฺปิ อิธ อฏฺฐกถาจริยปฺ-
ปมาณโตเยว เวทิตพฺพํ ฯ ยถา จ ปาลิยํ ปาจิตฺติยฏฺฐาเนปิ
ทุกฺกฏเมว โหตีติ อิธ อาเวณิกํ กตฺวา อาปตฺติวิเสโส ทสฺสิโต
เอวํ ปุริมาปตฺตีนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิเสโส จ เทสนาวิเสโส จ
อฏฺฐกถาจริเยหิ ทสฺสิโตติ ฯ
[81] เหฏฺฐโต โอสีทนฺโตติ สามิเกสุ อาคนฺตฺวา อปสฺสิตฺวา
คเตสุ คณฺหิสฺสามีติ เถยฺยจิตฺเตน เหฏฺฐา ภูมิยํ โอสีทนฺโต ฯ
พุนฺเธนาติ กุมฺภิยา เหฏฺฐิมตเลน ฯ เอวํ เอกฏฺฐาเน ฐิตาย
กุมฺภิยา ฐานา จาวนํ ฉหิ อากาเรหิ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ
วลยํ นีหรติ ปาราชิกนฺติ อากาสคตํ อกตฺวา ฆํสิตฺวา นีหรนฺตสฺส
ฉินฺนโกฏิโต นีหฏมตฺเต ปาราชิกํ ฯ อิโต จิโต จ สาเรตีติ ฆํเสนฺโต-
เยว อากาสคตํ อกตฺวา สาเรติ ฯ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกนฺติ
อวสฺสญฺเจ ปตติ ฉินฺนมตฺเต ปาราชิกํ ฯ ปริจฺเฉโทติ ปญฺจ-
มาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วาติ วุตฺตคณนปริจฺเฉโท ฯ อปพฺยู-
หนฺโตติ เหฏฺฐา ฐิตํ คณฺหิสฺสามีติ หตฺเถน ทฺวิธา กโรนฺโต ฯ
อุปฑฺฒกุมฺภิยนฺติ อุปฑฺฒปุณฺณาย กุมฺภิยา ฯ นนุ จ อฏฺฐกถา-
[ ม. ป. 86 ส. ป. 380 - 2 ]

จริยปฺปมาเณน สงฺเขปฏฺฐกถาทีสุ วุตฺตมฺปิ กสฺมา น คเหตพฺพนฺติ
อาห วินยวินิจฺฉเย หิ อาคเต ครุเก ฐาตพฺพนฺติ ฯ วินยธมฺมตาติ
วินยครุกานํ ธมฺมตา ฯ วินยครุกา หิ วินยวินิจฺฉเย อาคเต ครุเก
ติฏฺฐนฺติ ฯ วินยครุกตาพฺยาปนตฺถํ หิ วินยครุโกเยเวตฺถ วินย-
สทฺเทน วุตฺโต ฯ วินยสฺส วา เอสา ธมฺมตา เตสํ ครุกา-
วฏฺฐานสฺส ¹ วินยวิสยตฺตา ฯ อิทานิ สงฺเขปฏฺฐกถาทีสุ วุตฺตํ
ปาลิยาปิ น สเมตีติ ทสฺเสนฺโต อาห อปิจาติอาทึ ฯ ภาชนนฺติ
ปตฺตาทิภาชนํ ฯ ปตฺตาทึ อปูเรตฺวา คณฺหนฺตสฺส อนุทฺธเฏปิ
มุขวฏฺฏิปริจฺเฉโท โหติ ปูเรตฺวา คณฺหนฺตสฺส ปน อุทฺธรณกาเล
โหตีติ อาห มุขวฏฺฏิปริจฺเฉเทน วา อุทฺธาเรน วาติ ฯ ยทา ปน
เตลกุมฺภีอาทีสุ เตลาทีนํ อพหุภาวโต ภาชนํ นิมุชฺชาเปตฺวา คหิตุํ
น สกฺกา โหติ ตทา มุขวฏฺฏิปริจฺเฉเทเนว โหติ ฯ จิกฺกนนฺติ
ถทฺธํ ฯ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนโยคฺคนฺติ เอตฺถ อภิมุขํ กฑฺฒนํ
อากฑฺฒนํ ปรโต กฑฺฒนํ วิกฑฺฒนํ ฯ ปฏินีหริตุนฺติ อตฺตโน
ภาชนโต ปฏินีหริตุํ ฯ หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกนฺติ เถยฺย-
จิตฺเตน ปรสนฺตกคฺคหณปโยคสฺเสว กตตฺตา ฯ มหาอฏฺฐกถายเมว
สเจปิ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวา สุกฺขตฬากสฺส อุทกนิพฺพหณฏฺฐานํ
อุทกนิทฺธมนตุมฺพํ วา ปิทหติ อญฺญโต คมนมคฺเค วา ปาฬึ

1. ม. ครุคารวฏฺฐานสฺส. ฯ
[ ม. ป. 86 ส.ป. 383 - 4 - 5 ]

พนฺธติ สุกฺขมาติกํ วา อุชช กโรติ ปจฺฉา เทเว วุฏฺเฐ อุทกํ
อาคนฺตฺวา มริยาทํ ภินฺทติ สพฺพตฺถ ภณฺฑเทยฺยนฺติ วุตฺตตฺตา
ตมฺปน ตตฺเถว สุกฺขตฬาเก สุกฺขมาติกาย อุชุกรณวินิจฺฉเยน
วิรุชฺฌตีติ วุตฺตํ ฯ อวหารลกฺขณนฺติ ปญฺจวีสติยา อวหาเรสุ
เอกมฺปิ อวหารลกฺขณํ ฐานาจาวนปฺปโยโคเยว วา ฯ อุทฺธาเรติ
กุมฺภิยา ผุฏฺฐฏฺฐานโต เกสคฺคมตฺเตปิ อุทฺธเฏ ฯ ยุตฺตนฺติ ฐานา-
จาวนปฺปโยคสมฺภวโต ยุตฺตํ ฯ สงฺโคปนตฺถายาติ อิมินา สุทฺธ-
จิตฺตตํ ทสฺเสติ ฯ ปลิพุทฺธิสฺสตีติ นิวาเรสฺสติ ฯ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกนฺติ หตฺถโต มุตฺตมตฺเตเยว ปาราชิกํ ฯ สุทฺธจิตฺโตว
อุทฺธรตีติ กุมฺภิยํ เตลสฺส อากิรณโต ปุเรตรเมว สุทฺธจิตฺโต
นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา สุทฺธจิตฺโตว อุทฺธรติ ฯ เนว อวหาโรติ
เถยฺยจิตฺเตน อวหรณปฺปโยคสฺส อกตตฺตา ฯ อตฺตโน ภาชนตฺตา
ปน น คีวาติ วุตฺตํ ฯ อนาปตฺติมตฺตเมว วุตฺตํ ฯ น ปน
เอวํ วิจาริตนฺติ อธิปฺปาโย ฯ อถวา อนาปตฺติมตฺตเมว
วุตฺตนฺติ อินินาปิ ตตฺถ คีวาติ วจนาภาวโต น คีวาติ ปุพฺเพ
วุตฺตํ มหาอฏฺฐกถาวาทเมว ปติฏฺฐเปติ ฯ ปจฺฉา ทสฺสิเตน กุรุนฺที-
วาเทนาปิ มหาอฏฺฐกถาวาโทว สมตฺถิโต ฯ อตฺตโน ภณฺฑนฺติ
เตลากิรณโต ปุเรตรเมว อตฺตโน กุมฺภิยํ สุทฺธจิตฺเตน ฐปิตํ
ปีตเตลํ อตฺตโน ปริกฺขารํ ฯ สมฺโมหฏฺฐานนฺติ อาปตฺติวินิจฺฉย-
[ ม. ป. 86-7 ส.ป. 385-6 ]

วเสน สมฺโมหฏฺฐานํ ฯ พหิคตํ นาม โหตีติ ตโต ปฏฺฐาย เตลสฺส
อฏฺฐานภาวโต อโธมุขภาวโต จ พหิคตํ นาม โหติ ฯ อนฺโต
ปฏฺฐาย ฉินฺเท กริยมาเน เตลสฺส นิกฺขมิตฺวา คตคตฏฺฐานํ ภาชน-
สงฺขเมว คจฺฉตีติ อาห พาหิรนฺตโต ปาทคฺฆนเก คลิเต ปารา-
ชิกนฺติ ฯ ยถา ตถา วา กตสฺสาติ พาหิรนฺตโต อพฺภนฺตรโต
วา ปฏฺฐาย กตสฺส ฯ มชฺเฌ ฐเปตฺวา กตจฺฉิทฺเทติ มชฺเฌ
โถกํ กปาลํ ฐเปตฺวา ปจฺฉา ตํ ฉินฺทนฺเตน กตจฺฉิทฺเท ฯ
มริยาทจฺเฉทเน อนฺโต ฐตฺวา พหิมุโข ฉินฺทนฺโต พหิ อนฺเตน
กาเรตพฺโพ พหิ ฐตฺวา อนฺโตมุโข ฉินฺทนฺโต อนฺโต อนฺเตน
กาเรตพฺโพ อนฺโต จ พหิ จ ฉินฺทนฺโต มชฺเฌ ฐเปตฺวา ตํ
ฉินฺทนฺโต มชฺเฌน กาเรตพฺโพติ วุตฺตตฺตา ตฬากสฺส มริยาท-
เภทเนน สเมตีติ วุตฺตํ ฯ อิทเมตฺถ ยุตฺตนฺติ อนฺโต จ พหิ จ
ปฏฺฐาย กตจฺฉิทฺเท มชฺเฌน กาเรตพฺโพ อนฺโต ปฏฺฐาย กเต
ปน พาหิรนฺเตน พหิ ปฏฺฐาย กเต อพฺภนฺตรนฺเตน กาเรตพฺโพติ
อยํ ติปฺปกาโร เอตฺถ เวมฏฺฐจฺฉิทฺเท ยุตฺโต ฯ อุทเก กตปฺ-
ปโยคสฺส อภาวโต ฐานาจาวนปฺปโยคสฺส อภาวาติ วุตฺตํ ฯ
อฏฺฐกถายํ ตาว วุตฺตนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ ปตฺถินฺนสฺส
ขาทนํ อิตรสฺส ปานญฺจ สปฺปิอาทีนํ ปริโภโคติ อาห อขาทิตพฺพํ
อปาตพฺพํ วา กโรตีติ ฯ กถมฺปน ตถา กโรตีติ อาห อุจฺจารํ
[ ม. ป. 87 ส. ป. 386-8 ]

วา ปสฺสาวํ วาติอาทึ ฯ กสฺมา ปเนตฺถ ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ
อาห ฐานาจาวนสฺส นตฺถิตาย ทุกฺกฏนฺติ ฯ ปุริมทฺวยนฺติ เภทนํ
ฉฑฺฑนญฺจ ฯ กสฺมา น สเมตีติ อาห ตญฺหีติอาทึ ฯ กุมฺภี-
ชชฺชรกรเณนาติ ปุณฺณกุมฺภิยา ชชฺชรกรเณน ฯ มาติกาอุชุกรเณ-
นาติ อุทกปุณฺณาย มาติกาย อุชุกรเณน ฯ เอกลกฺขณนฺติ เภทนํ
กุมฺภีชชฺชรกรเณน ฉฑฺฑนํ มาติกาย อุชุกรเณน สทฺธึ เอกสภาวํ
ฐานาจาวนปฺปโยคสภาวโต ฯ ปจฺฉิมํ ปน ทฺวยนฺติ ฌาปนํ อปริ-
โภคกรณญฺจ ฯ เอตฺถ เอวํ วินิจฺฉยํ วทนฺตีติ เอตฺถ มหาอฏฺฐ-
กถายํ วุตฺเต เอเก อาจริยา เอวํ วินิจฺฉยํ วทนฺติ ฯ ปจฺฉิม-
ทฺวยํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เอตฺถ ปุริมปททฺวเย วินิจฺฉโย เหฏฺฐา-
วุตฺตานุสาเรน สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ ตตฺถ กิญฺจิ อวตฺวา เหฏฺฐิม-
ปททฺวยํ สนฺธาย ฐานาจาวนสฺส นตฺถิตาย ทุกฺกฏนฺติ อิทํ วุตฺตนฺติ
อธิปฺปาโย ฯ เถยฺยจิตฺเตนาติ อตฺตโน วา ปรสฺส วา กาตุ-
กามตาวเสน อุปฺปนฺนเถยฺยจิตฺเตน ฯ วินาเสตุกามตายาติ หตฺถ-
ปาทาทึ ฉินฺทนฺโต วิย เกวลํ วินาเสตุกามตาย ฯ ปุริมปททฺวเย กึ
โหตีติ อธิปฺปาเยน น กิญฺจิ วุตฺตนฺติ อาห ปุริมทฺวเย ปน ฯเปฯ
ปาราชิกนฺติ ฯ ตตฺถ วุตฺตนเยน ภินฺทนฺตสฺส วา ฉฑฺเฑนฺตสฺส
วาติ มุคฺคเรน โปเถตฺวา ภินฺทนฺตสฺส อุทกํ วา วาลิกํ วา
อากิริตฺวา อุตฺตราเปนฺตสฺสาติ อตฺโถ ฯ อยุตฺตนฺติ เจติ
[ ม. ป. 87 ส.ป. 388 ]

ปาลิยํ ปุริมปททฺวเยปิ ทุกฺกฏสฺเสว วุตฺตตฺตา ปุริมทฺวเย ฯเปฯ
ปาราชิกนฺติ อิทํ อยุตฺตนฺติ ยทิ ตุมฺหากํ สิยาติ อตฺโถ ฯ เนติ
อยุตฺตภาวปฺปสงฺคํ นิเสเธตฺวา ตตฺถ การณมาห อญฺญถา คเห-
ตพฺพตฺถโตติ ฯ กถมฺปเนตฺถ อตฺโถ คเหตพฺโพติ อาห ปาลิยํ
หีติอาทึ ฯ นาเสตุกามตาปกฺเข เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺถสฺส
อวิรุชฺฌนโต เถยฺยจิตฺตปกฺเขติ วุตฺตํ ฯ เอวํ วินิจฺฉยํ วทนฺตีติ
อิโต ปฏฺฐาย วุตฺตสฺส สพฺพสฺสปิ เอกสฺเสว วจนตฺตา เอวเมเก
วทนฺตีติ นิคมนวเสน วุตฺตํ ฯ อิทานิ ยถา วุตฺตวเสน ปาลิยา
อตฺเถ คยฺหมาเน มหาอฏฺฐกถายํ จตุนฺนํปิ สามญฺญโต วุตฺตสฺส
ปจฺฉิมปททฺวยํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ วจเน วิเสสาภาวโต ปาลิยํ
วุตฺเตสุ จตูสุ ปเทสุ ฉฑฺเฑติ วา อปริโภคํ วา กโรตีติ อิเมสํ
ปทานํ วิเสสาภาวปฺปสงฺคโต จ สยํ อญฺญถา ปาลึ อฏฺฐกถญฺจ
สํสนฺทิตฺวา อตฺถํ ทสฺเสตุกาโม อยมฺปเนตฺถ สาโรติ อาทิมาห ฯ
วินีตวตฺถุมฺหิ สงฺฆสฺส ปุญฺชกตํ ติณํ เถยฺยจิตฺโต ฌาเปสีติ
วุตฺตตฺตา วินีตวตฺถุมฺหิ ติณชฺฌาปโก วิยาติ อิมินาว ฐานา
อจฺจาเวตุกาโม วาติ เอตฺถาปิ เถยฺยจิตฺเตน ฐานา อจฺจาเวตุ-
กาโมติ อิทํ วุตฺตเมว โหตีติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ อฉฑฺเฑตุกาโมเยวาติ
เอตฺถาปิ เถยฺยจิตฺเตนาติ สมฺพนฺธิตพฺพํ ฯ อิทํ หิ เถยฺยจิตฺตปกฺขํ
สนฺธาย วุตฺตํ นาเสตุกามตาปกฺขสฺส วกฺขมานตฺตา ฯ เตเนวาห
[ ม. ป. 87 ส. ป. 388 ]

นาเสตุกามตาปกฺเข ปนาติอาทึ ฯ อิตรถาปิ ยุชฺชตีติ เถยฺยจิตฺตา-
ภาวา ฐานาจาเวตุกามสฺสาปิ ทุกฺกฏํ ยุชฺชตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
ภุมฺมฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา ฯ
[82]

อากาสฏฺฐกถา

ยํ ฯ มุขตุณฺฑเกนาติ มุขคฺเคน ฯ
กลาปคฺเคนาติ ปิญฺฉกลาปสฺส อคฺเคน ฯ ปสาเรตีติ คหณตฺถํ
ปสาเรติ ฯ อคฺคเหตฺวา วาติ เลฑฺฑุอาทีหิ ปหริตฺวา นยนวเสน
อคฺคเหตฺวา วา ฯ อากาสฏฺฐวินิจฺฉเย วุจฺจมาเนปิ ตปฺปสงฺเคน
อากาสฏฺฐสฺส เวหาสฏฺฐาทิภาวมุปคเตปิ อสมฺโมหตฺถํ ยสฺมึ องฺเค
นิลียตีติอาทิ วุตฺตํ ฯ อนฺโตวตฺถุมฺหีติ ปริกฺขิตฺตวตฺถุสฺส อนฺโต ฯ
อนฺโตคาเมติ ปริกฺขิตฺตคามสฺส อนฺโต ฯ อปริกฺขิตฺเต ปน วตฺถุมฺหิ
คาเม วา ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํ ฯ อฏวีมุขํ กโรตีติ อรญฺญาภิมุขํ
กโรติ ฯ รกฺขตีติ เตน ปโยเคน ตสฺส อิจฺฉิตฏฺฐานํ อคตตฺตา
รกฺขติ ฯ ภูมิยา คจฺฉนฺตํ สนฺธาย ทุติยปทวาเร วาติ วุตฺตํ ฯ
คามโต นิกฺขนฺตสฺสาติ ปริกฺขิตฺตคามโต นิกฺขนฺตสฺส ฯ กปิญฺชโร
นาม เอกา ปกฺขิชาติ ฯ
[83]

เวหาสฏฺฐกถา

ยมฺปน จีวรวํเส ฐปิตจีวรสฺส อากฑฺฒเน
ยถาวุตฺตปฺปเทสาติกฺกโม เอกทฺวงฺคุลมตฺตากฑฺฒเนน สิยาติ อธิปฺ-
ปาเยน วุตฺตํ เอกทฺวงฺคุลมตฺตากฑฺฒเนเนว ปาราชิกนฺติ ฯ อิทญฺจ
ตาทิสํ นาติมหนฺตํ จีวรวํสทณฺฑกํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ มหนฺเต
[ ม. ป. 87 ส. ป. 389-393 ]